انسجام متنی ابزاری زبان شناسی برای شناخت سبک های ادبیات فارسی

تحقیق حاضر تلاشی در جهت بررسی و مقایسه ی انسجام متنی، در سبک های خراسانی و عراقی است، بدین منظور داستان های حسنک وزیر و افشین و بودلف از تاریخ بیهقی به عنوان نمونه ای از نثر سبک خراسانی و داستان های شیر و گاو و بوف و زاغ از کلیله و دمنه به عنوان نمونه هایی از نثر سبک عراقی، بر اساس الگوی انسجام متنی هلیدی و حسن (1976) مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه قرار گرفت. عوامل انسجامی در این الگو، عوامل دستوری، واژگانی، پیوندی است که هر کدام دارای زیرشاخه هایی هستند. وجود این عوامل متن را از نوشته های پراکنده متمایز ساخته و متن را منسجم و همبسته می سازد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که در هر دو اثر عوامل پیوندی بیش ترین درصد را به خود اختصاص دادند و عوامل دستوری و واژگانی به ترتیب در جایگاه های بعد قرار داشتند. در کل عوامل انسجامی در تاریخ بیهقی خیلی بیش تر از عوامل انسجامی در کلیله و دمنه بود، به طوری که عوامل انسجامی در تاریخ بیهقی 82/39 درصد و در کلیله و دمنه 86/20 درصد از کل واژگان را به خود اختصاص داده است. برای مشخص کردن معناداری تفاوت بین عوامل انسجامی به کار رفته در دو اثر از«مجذور خی» استفاده شد و نشان داده شد که تفاوت ها در اکثر موارد معنادار بوده است. با توجّه به این شیوه ی تحلیل می توان، برای سبک های ادبیات فارسی از دیدگاه انسجام متنی ویژگی های خاصی را برشمرد که بر اساس آن متون متعلق به سبک ها را طبقه بندی و مقایسه کرد.